Duurzaamheid, milieu en energietransitie

De energietransitie in Den Haag is een enorme opgave. Bronnen, infrastructuur, opslag en gebouwen moeten worden aangepast en gerealiseerd, iedereen in de stad heeft hier inmiddels mee te maken. De totale investering voor de energietransitie in de stad kost veel geld. Er komen steeds meer middelen beschikbaar van het Rijk en van de Europese Unie. De gemeente kiest voor ondersteunende, faciliterende en regisserende rollen, passend bij de gevraagde situatie om de energietransitie op stoom te houden. De gemeente ondersteunt en betrekt bewoners, ondernemers en andere stakeholders bij de energietransitie, bijvoorbeeld bij uitvoeringsprojecten, met burgerberaden en met het ondersteunen van bewonersinitiatieven.

Naast structurele middelen en reserve Grote projecten (€ 3,2 mln.), en Rijksmiddelen uit het klimaatakkoord (zie activiteit Milieubeleid, milieubeheer en luchtkwaliteit) worden voor de energietransitie middelen ingezet uit de reserve duurzaamheid en energietransitie (€ 14,0 mln.). Met het raadsvoorstel Toekennen verkoopopbrengst Eneco (RIS 305669) is besloten € 184,1 mln. voor de energietransitie te reserveren. In het raadsvoorstel Bestedingsplan Enecomiddelen duurzaamheid en energietransitie (RIS 306372) staan hiervoor verschillende programmalijnen. Van de totale € 184,1 mln. is € 95,0 mln. al bestemd en resteert € 89,1 mln. voor 2024en verder in de reserve duurzaamheid en energietransitie. In 2024 wordt € 14,0 mln. vanuit de Enecoreserve Energietransitie en Duurzaamheid aan de begroting toegevoegd. In het onderstaand overzicht is indicatief de verdeling van de €14 mln. 2024 vanuit de Enecoreserve over de programmalijnen weergegeven.    

Bedragen x € 1.000

Hieronder worden de activiteiten en besteding van de middelen in combinatie met andere toegezegde middelen toegelicht.  

Verduurzaming van woningen
Den Haag wil dat iedereen prettig kan wonen in een gezonde, veilige en energiezuinige woning. Dat is nog niet overal in de stad het geval. Daarom werkt de gemeente aan een breed actieprogramma woningverduurzaming en -onderhoud (RIS 314778 en RIS 316094). In dit programma worden het verminderen van CO2-uitstoot, het verbeteren van het woongemak, het aanpakken van achterstallig onderhoud en het beperken van energiekosten gecombineerd.

De Haagse ambitie om 8.000-10.000 woningen per jaar te isoleren met voorrang voor EFG-labelwoningen vraagt om een stadsbreed aanbod voor iedereen en daarnaast om gerichte aanpakken in de verschillende delen van de stad (RIS 314778). Het stadsbrede aanbod bestaat uit informatie en advies (Hou van je Huis, Huurbalie en VvE-balie), het bieden van gemeentelijke subsidies, extra ondersteuning bij het aanvragen van Rijkssubsidies en collectieve inkopen. De gemeente werkt samen met corporaties en particuliere verhuurders en spoort deze in een aantal gebieden extra aan. Dit wordt onder anderen bereikt via prestatieafspraken met corporaties. Met woningcorporaties werkt Den Haag ook samen om gespikkeld bezit (woongebouwen in VvE's waar corporaties woningbezit hebben) op te knappen en te isoleren. Voor de wijken met veel slecht geïsoleerde woningen en/of warmtenetwijken biedt de gemeente extra ondersteuning, bijvoorbeeld in de vorm van straataanpakken.

Naast het ondersteunen van grootschalige verduurzamingsmaatregelen biedt de gemeente ook ondersteuning om op een laagdrempelige en effectieve manier energie te besparen. Dit omvat bijvoorbeeld duurzame afstelling van installaties, installatie van kleine energiebesparende maatregelen en cadeaubonnen voor de aanschaf van duurzame apparaten. Inwoners kunnen ook gebruik maken van workshops en coaching om informatie te krijgen over energiebesparend gedrag. De gemeente zet deze instrumenten extra in voor doelgroepen die kwetsbaar zijn voor stijgingen van gasprijzen. Verschillende onderdelen van de gemeente (Hou van je Huis, Helpdesk Geldzaken, Gemeentelijke Kredietbank) werken hierbij samen om zo goed mogelijke ondersteuning te bieden. Dit is een aanvulling op de vergelijkbare maatregelen die we doen in het kader van energiearmoede, waarvoor Rijksmiddelen beschikbaar zijn (zie activiteit Duurzaamheid).

Den Haag streeft er ook naar om meer mensen te laten overstappen op elektrisch koken en verwarmen zonder gebruik van aardgas. Hierbij is het doel dat alle inwoners van de stad de mogelijkheid hebben om hiermee aan de slag te gaan. De gemeente zorgt voor een divers aanbod dat aansluit op verschillende behoeften en woningtypes. Daarbij stellen we middelen en capaciteit beschikbaar voor bewonersinitiatieven die aan de slag willen gaan met de verduurzaming in hun omgeving. Met buurtinitiatieven en in samenwerking met Duurzaam Den Haag gaat de gemeente in 2024 door met de inzet van energiecoaches en voorbeeldwoningen om medebewoners te inspireren en te helpen bij het nemen van duurzaamheidsmaatregelen. Daarbij is extra aandacht voor energiecoaches die ingezet worden voor kleine maatregelen in huurwoningen en speciaal opgeleide dakcoaches.

De Haagse Daken Aanpak stimuleert dakeigenaren (inclusief de gemeente zelf) om meer en slimmer gebruik te maken van de ruimte op daken. Stedelijke uitdagingen hebben ruimte nodig. Op straat maken verschillende opgaven aanspraak op dezelfde vierkante meters. Daarbij komen duurzame opgaven vaak in de verdrukking. Daken bieden uitkomst; er is ruimte in overvloed. Den Haag wil meer en beter gebruik maken van deze potentie om zo een effectief antwoord te bieden op de ruimtevraag van met name duurzame opgaven. Dit geldt met name voor daken op woningen (ca 60% van het Haagse dakoppervlak ligt op woningen) maar zeker ook voor alle andere daken in de stad (gemeentelijk, bedrijven, maatschappelijk vastgoed). Al deze Haagse daken krijgen Haagse kleuren; ze gaan op grote schaal toegankelijker geel en dieper groen kleuren. Dat betekent: meer zonnepanelen voor iedereen gecombineerd met gebiedsgericht waterbergende, bio-diverse groene daken. Ook krijgt de stad op sommige plekken extra verdieping door horeca, stadstuinen, sporten, wonen of andere vormen van verblijf op daken te stimuleren. De gemeente ontwikkelt beleid met betrekking tot daken en coördineert de beschikbaarstelling van hulp aan diverse doelgroepen.

In 2024 werken we verder aan het versoepelen van procedures waar dit kan en nodig is voor bijvoorbeeld zonnepanelen op daken of buitenunits van warmtepompen. Ook voor beschermde stadsgezichten en monumenten werkt de gemeente aan het vergemakkelijken van procedures om het aantrekkelijker te maken om te verduurzamen, rekening houdend met de monumentale waarde. Daarbij blijft de gemeente met bewoners onderzoeken welke hindernissen zij ondervinden om hun huizen te verduurzamen.

Verduurzaming van gemeentelijk vastgoed    
Voor 2024 wordt er voor deze programmalijn niets aan de reserve onttrokken. Met eerder ter beschikking gestelde middelen zal de Verduurzaming van gemeentelijk vastgoed op diverse manieren verder gaan en we intensiveren de aanpak ten opzichte van vorige jaren. Hierbij wordt het duurzame meerjarenonderhoudsplan gevolgd. Regulier onderhoud wordt duurzaam ingevuld; dakisolatie bij nieuwe dakbedekking of isolatieglas plaatsen bij schilderwerk. Daarnaast worden diverse projecten afgerond die met behulp van de Enecomiddelen en Dumavasubsidie (eerste ronde) zijn gefinancierd. Kenmerkend voor deze projecten is dat er een extra grote, het liefst volledige stap wordt gezet richting een “Paris Proof”-gebouw, dus zeer laag in energieverbruik en geen gebruik makend van fossiele brandstoffen. Ook worden diverse nieuwe projecten voorbereid voor die extra stap, in aansluiting op de onderhoudsplanning en de tweede ronde Dumavasubsidie. Afhankelijk van de beschikbaarheid van nieuwe middelen worden deze in 2024 ook in uitvoering genomen. Extra aandacht blijft er ook voor het plaatsen van zonnepanelen. Zie ook de paragraaf Verduurzaming gemeentelijk vastgoed in hoofdstuk 3.9.

Tenslotte dient in 2024 de portefeuilleroutekaart voor verduurzaming opgeleverd en vastgesteld te worden. Hierin wordt per pand concreet gemaakt welke stappen er gezet moeten worden en welke strategie en middelen nodig zijn om het klimaatakkoord, of een versnelling daarop te realiseren wat betreft het totale gemeentelijk vastgoed te behalen. In het coalitieakkoord is een aanvullende € 3 mln. beschikbaar gesteld om de aanpak te intensiveren.  

Verduurzaming en aanleg van energiebronnen, -netten en -opslag   
Voor de energietransitie in de gebouwde omgeving is het nodig dat er in Den Haag voldoende schone warmtebronnen worden gerealiseerd en dat deze bronnen via netwerken worden aangesloten op de woningen en gebouwen in de stad. Voor duurzaamheid en energietransitie zijn en komen diverse externe financieringsbronnen beschikbaar, zoals Europese fondsen, rijkssubsidies en private investeringen. Gemeentelijke middelen worden ingezet om de risico’s van grootschalige projecten als het aanleggen van geothermiebronnen en warmtenetten en bijbehorende energieopslag te verkleinen. Op deze manier zorgt de gemeente ervoor dat de markt deze projecten eerder en makkelijker kan realiseren. Door het hefboomeffect leidt een relatief beperkte gemeentelijke investering tot een veel grotere investering door private partijen.   
Om een optimale benutting van deze financieringsbronnen te creëren kan het nodig zijn om middelen onder te brengen in een fonds op afstand, dat het gemeentelijke beleid uitvoert. Naast het stadsbrede aanbod voor het verduurzamen van woningen en gebouwen legt de gemeente specifiek de focus op een aantal wijken waar warmtevoorzieningen worden ontwikkeld of aangepast. In uitvoeringsplannen zoomen we in op een wijk of buurt. Het zijn wijken waar op het gebied van energietransitie veel staat te gebeuren.
Het klaarmaken van woningen en gebouwen voor de overstap naar schone energie is belangrijk, maar ook de daadwerkelijke overstap naar schone energie is cruciaal en dient in een stroomversnelling te komen. Om deze reden zet het college de komende periode vanuit haar regiefunctie vol in op het ontwikkelen van nieuwe lokale duurzame warmtebronnen om het opvoeren van het aantal warmtenetaansluitingen te kunnen versnellen. De gemeente streeft naar het operationeel worden van één nieuwe geothermiebron in deze collegeperiode. In 2023 is het proces gestart voor de aanbesteding van concessies met het alleenrecht om warmtenetten aan te leggen en te exploiteren rond het De Constant Rebecqueplein. Het streven is om hier in 2024 een of meerdere concessieovereenkomsten te tekenen.

In 2023 worden uitvoeringsplannen ontwikkeld voor een deel van Zuidwest, de Binckhorst en Mariahoeve. De uitvoeringsplannen maken duidelijk welke bronnen de warmte zullen leveren in het gebied en wat het benodigde isolatieniveau is voor woningen en andere gebouwen. Daarnaast gaan de uitvoeringsplannen in op de planning, de financiering en de wijze van participatie van belanghebbenden. Het realiseren van de uitvoeringsplannen start in 2024.  

WarmtelinQ
In opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat ontwikkelt Gasunie in Zuid-Holland de warmtetransportleiding WarmtelinQ Vlaardingen-Den Haag en de warmte transportleiding WarmtelinQ Rijswijk-Leiden.

Van Q3 2023 tot medio 2025 worden op diverse plaatsen in Den Haag aanlegwerkzaamheden uitgevoerd voor WarmtelinQ Vlaardingen-Den Haag, zoals boringen en open ontgravingen. De gemeente let op de juiste uitvoering van de werkzaamheden aan de hand van verleende vergunningen, afspraken over groen(compensatie) en werk-met-werk-afspraken. Het definitieve voorkeurstracé voor de warmtetransportleiding WarmtelinQ Rijswijk-Leiden raakt de wijken Ypenburg en Leidschenveen. De  ontwerpfase van het provinciaal inpassingsplan (PIP) door de provincie Zuid-Holland en de onderbouwing door WarmtelinQ en de Provincie Zuid-Hollandwordt in 2023 afgesloten met het ter inzage leggen van het Ontwerp-PIP en het Ontwerp MER. In 2024 wordt het provinciaal inpassingsplan door Provinciale Staten van de provincie Zuid-Holland vastgesteld. Het college behartigt de belangen van de gemeente, bewoners en ondernemers en zorgt ervoor dat deze een plek krijgen in de diverse procedures, formele stukken en diverse overleggen.   

De verlening van alle benodigde vergunningen om deze warmtetransportleiding mogelijk te maken wordt voorbereid met de provinciale coördinatieregeling. Vanaf halverwege 2023 tot eind 2024 worden deze vergunningen door Gasunie/LdM C.V. aangevraagd bij de diverse gemeenten en worden deze per cluster door de provincie ter inzage gelegd voor een zienswijze- en beroepstermijn. Verwachting is dat in 2026 de aanlegwerkzaamheden worden gestart. De gemeente wil een samenwerkings-, uitvoerings- en schadevergoedingsovereenkomst aangaan met Gasunie/LdM C.V. om zowel de belangen van de gemeente, bewoners en ondernemers veilig te stellen.  

Door de aanleg van WarmtelinQ wordt in Transvaal veel hinder door buurtbewoners ervaren, de wijk wordt lange tijd opgebroken. De buitenruimte is versteend en niet groen. Ook zijn er in de wijk geen klimaatadaptieve maatregelen genomen, waardoor bij een flinke regenbui er overlast in de wijk kan staan. In het nieuw Haags Akkoord is € 3,7 mln. als investeringskrediet vrijgemaakt voor aanpassing en verbetering van het wijkpark Transvaal.  
 

Verduurzaming van de openbare ruimte  
Energietransitie heeft ook impact op de openbare ruimte. In de openbare ruimte concentreert de investeringsimpuls zich op de openbare verlichting en aanleg van walstroom voor de scheepvaart in de haven van Scheveningen. Voor 2024 wordt er voor deze programmalijn niets aan de reserve onttrokken. Met eerder ter beschikking gestelde middelen zal hierop worden ingezet. Voor openbare verlichting is eerder € 12 mln. overgegaan naar de reserve Verduurzaming openbare verlichting (RIS 309080). Door aanleg van walstroom kan energieverbruik worden verduurzaamd en uitstoot worden verminderd. In 2023 hebben we een begin gemaakt met de uitbreiding van walstroom in Scheveningen haven en zetten in 2024 voort (zie ook het kopje Walstroom). Ook daar is het thema besparen op energieverbruik en de verduurzaming van het resterende energieverbruik door een transitie naar elektrische voertuigen. Voor deze transitie wordt een ander deel van de Enecomiddelen vrijgemaakt. De vraag naar openbare laadinfrastructuur gaat onverminderd door. Investeringen in laadinfra zijn in principe revolverend. De investeringen in de laadpalen worden terugverdiend door middel van de exploitatie.

Adaptief beleid & verduurzaming bedrijven

De energietransitie is een langdurig en complexe technologische en maatschappelijke transitieopgave. Het doel is helder, maar over de weg daarnaartoe – techniek en methodiek – moet nog veel worden ontdekt.  De gemeente sluit niet haar ogen voor veelbelovende innovaties en nieuwe technieken als die zich aandoen en draagt actief bij met investeringsimpulsen (bijvoorbeeld MKB) of andere manieren van ondersteuning. Bij deze laatste valt te denken aan duurzaamheidskringen zoals kringen voor buurthuizen, kringen voor culturele instellingen, en kringen voor religieuze instellingen. De gemeente kiest voor een adaptieve route. De horizon is daarbij langer dan deze coalitieperiode. Ook voor deze langere termijn wordt budget gereserveerd zodat verder uitrollen van de investeringsimpulsen, samen met andere publieke en private financiers, mogelijk is.  

Om ondernemers te ondersteunen bij het besparen van energie of het overstappen op een duurzame energiebron biedt de gemeente verschillende projecten, maatregelen en instrumenten aan. Via de gemeente worden energiescans aangeboden, wordt advies op maat gegeven en worden er collectieve inkoopacties gehouden. Daarnaast zet de gemeente in 2024 de duurzaamheidskringen buurthuizen, strandondernemers, hotel, zorg en evenementen voort. De gemeente ondersteunt in dit kader tevens dat andere branches of gebieden die gebaat zijn bij deze methode een eigen kring te starten. Projecten die uit deze kringen voortvloeien worden waar mogelijk ondersteund. Verduurzaming van bedrijventerreinen is één van de hoofddoelstellingen van het Urgentieprogramma Bedrijfsruimte dat in de tweede helft van 2023 naar de raad wordt verzonden. In de gebiedskaders van de bedrijventerreinen ZKD, Fruitweg en Uitenhagestraat heeft de gemeente beschreven welke kansen er liggen voor verduurzaming, vergroening en aansluiting op warmte. Voor het bedrijventerrein Westvlietweg wordt een aparte studie gedaan naar energiescenario's. De resultaten worden meegenomen in het proces voor de herontwikkeling van het bedrijventerrein.

We blijven ons inzetten voor het verduurzamen van het maatschappelijk vastgoed samen met maatschappelijke organisaties in de stad. Daarbij vinden we het belangrijk dat bestaande verduurzamingsregelingen ook toegankelijk zijn voor levensbeschouwelijke en maatschappelijke organisaties. We stellen voor deze organisaties een rentevrije lening beschikbaar.

Programma- en proceskosten
Om de programmatische aanpak van de energietransitie mogelijk te maken zal de gemeente haar regierol moeten invullen. In het coalitieakkoord zijn voor deze jaren structurele middelen beschikbaar gesteld voor capaciteit voor het programma energietransitie en duurzaamheid. De personeelskosten worden gedekt uit de algemene middelen en de rijksmiddelen (Zie activiteit Milieubeleid, milieubeheer en luchtkwaliteit) en komen niet ten laste te komen van deze programmalijn. De middelen uit deze programmalijn worden gebruikt voor de overige programma- en proceskosten.   

Energiearmoede
Den Haag heeft veel inwoners met energiearmoede 11,1% ten opzichte van 7,2% landelijk (Bron: TNO 2023). Dit zijn inwoners die relatief veel geld aan hun energierekening moeten uitgeven en vaak in een slecht geïsoleerde woning wonen. Dit maakt deze inwoners erg kwetsbaar voor prijsstijging, zoals we die in 2022 hebben gehad. Als gemeente nemen we maatregelen om de kwetsbaarheid van deze groep te verminderen. Dit doen we door middel van beleid gericht op inkomens, beleid gericht op de energie- en warmtesystemen in de toekomst, en het bevorderen van energiebesparing. Vanuit het Rijk zijn subsidiemiddelen beschikbaar gemaakt voor de aanpak energiearmoede. In een commissiebrief ‘Aanpak energiearmoede en inzet tweede tranche Rijksmiddelen’ is het plan toegelicht (RIS 315254).

Circulaire economie
De gemeente gaat door met het efficiënt inrichten van de inzet voor een circulaire economie. Er komt een werkagenda voor Circulaire Economie waarin een duidelijke focus wordt aangebracht. De werkagenda richt zich op deeigen organisatie circulair, versnellen van de grondstoffentransitie in de stad en het stimuleren van een circulaire bouw.

Bij de werkagenda hoort een externe financieringsstrategie, waarbij ook de koppeling wordt gelegd naar andere beleidsterreinen, zoals vermindering van de CO2-uitstoot. En waarbij wordt ingezet op Europese investeringsfondsen en subsidies.  

Verduurzamen eigen organisatie
Den Haag gaat de verdere verduurzaming van haar eigen organisatie met kracht ter hand nemen. Dit doen we allereerst door ons te certificeren voor de CO2-Prestatieladder op niveau 3 en vervolgens toe te werken naar niveau 4. In het kader van de certificering zal ook een nieuw energiebesparingsbeleid voor de eigen organisatie worden vastgesteld, waarmee de gemeente het goede voorbeeld kan geven. In 2024 zal het Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen in werking zijn ter vervanging van het huidige Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen. De ambities voor duurzaam inkopen zullen flink worden aangescherpt en de uitvoer zal consequenter ter hand worden genomen, met name door het interne opdrachtgeverschap te versterken. Ten slotte zullen we verdere stappen zetten met de verduurzaming van het gemeentelijk wagenpark en de uitvoering van de Werkgeversaanpak mobiliteit voor de eigen organisatie.

Klimaatadaptieve stad  
Het standaard meenemen van klimaatadaptieve maatregelen en deze goed beheren bij de inrichting van de buitenruimte en bij nieuwe bouwprojecten in de stad moet verder vorm krijgen in Den Haag. De afgelopen jaren hebben we een aantal plekken in de stad innovatief klimaatadaptief kunnen inrichten, mede met behulp van Europese financiering. Nu is het van belang om klimaatadaptieve inrichting standaard mee te nemen,

• Klimaatadaptatie integreren in gemeentelijk beleid; Ons als stad weerbaar maken tegen weersextremen raakt veel beleidsvelden. Gezondheid, veiligheid, ruimtelijk beleid, inrichting van de buitenruimte, sport, onderwijs, speeltuinen etc. Klimaatadaptatie wordt daarmee een gemeentebreed actieplan in het programma duurzaamheid.
• Cofinanciering genereren; Voor klimaatadaptatie is het van groot belang om in te zetten op invloed, netwerk en financiering vanuit de Provincie, Rijk en Europa.
• Buitenruimte groen en adaptief tenzij; groen en/of klimaatadaptieve inrichting wordt onderdeel van reeds geplande ingrepen in de openbare ruimte. Bij rioolvervangingen, herinrichtingen van straten en pleinen wordt gekozen voor een klimaatadaptieve inrichting waardoor water- en hitteoverlast beperkt worden. Prioriteit ligt altijd bij de meest kwetsbare plekken in de stad.
• Samen met de stad; De openbare ruimte biedt mogelijkheden om de adaptatieopgave op te lossen. Het grote voordeel is dat wij hier als gemeente direct over gaan en snel aan de slag kunnen. Bewoners worden bewustwordingscampagnes en met een klimaatregeling met de en operatie steenbreek gestimuleerd om maatregelen te treffen. Voor bewonersinitiatieven is er een stimuleringsregeling en in de wijkagenda’s is aandacht voor klimaatbestendigheid. Bedrijven en instanties worden geholpen met het treffen van maatregelen onder professionele begeleiding. Bewoners met een kleine beurs in de wijken waar de risico’s op hittestress en potentieel wateroverlast groot zijn maken veel minder gebruik van subsidieregelingen tot zover. Wil de gemeente deze groep benaderen is een andere benadering nodig. Het aanleggen van watertappunten, het verstrekken van regentonnen en het organiseren van wijkacties waarbij bewoners worden geholpen om hun balkon, tuin of gevel te vergroenen, zijn acties die passend kunnen zijn om dit deel van de stad te helpen.
• Er wordt een actieprogramma klimaatadaptatie en vergroening van versteende wijken opgesteld. Wij hebben in beeld welke wijken het meest versteend zijn en waar groen een waardevolle aanvulling is voor de omgeving en de leefbaarheid voor mens en dier. Met de komst van een actieprogramma starten we in de meest kwetsbare delen van de stad. Het uitdelen van bomen zal ook dit jaar worden voortgezet.

Samen met de stad
Voortbouwend op de werkagenda’s en de gesprekken aan de klimaattafels stellen we in 2024 het Haagse Klimaatakkoord vast met concrete acties om de stappen te zetten op weg naar een klimaatneutrale stad’. Door middel van Haagse Klimaattafels brengen we partijen bij elkaar om samen aan de klimaatopgave voor Den Haag te werken. Het betrekken van een diverse afspiegeling van de stad is een centraal onderdeel van een rechtvaardige klimaattransitie. Hierbij past het inzetten van een Haags Klimaatberaad. In gesprek gaan met een dwarsdoorsnede van Den Haag over deze opgave biedt een waardevolle aanvulling op het proces van de Haagse klimaattafels, dat zich specifiek richt op georganiseerde partijen in de stad.

Met duurzaamdenhaag.nl (basissubsidie van € 0,5 mln.) werkt de gemeente samen om bewoners en ondernemers enthousiast te maken voor duurzaamheid en voor de energietransitie. Participatie van onze inwoners is onmisbaar. Daarom stellen we een Klimaatberaad in om de stad mee te laten denken over ons klimaatbeleid.

Ook in 2024 is er de leenfaciliteit voor VvE’s via de stichting Holdingfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID). Het fonds draagt bij aan de kwaliteitsverbetering van woningen en het besparen op de energiekosten. Deze Haagse leenfaciliteit (VvE Duurzaamheidsfonds) is aanvullend op wat er landelijk beschikbaar is voor deze doelgroep.

Verduurzamen door inzet Europa en Rijk
In 2024 zetten we de volgende stap in de uitvoering aan de Europese missie ‘100 Climate-Neutral and Smart Cities.’ Het Haags Klimaat Akkoord wordt afgerond dat wordt opgesteld in samenwerking met deelnemers aan de Klimaattafels  in de stad. We gaan door met het voorbereiden en indienen van Europese subsidieaanvragen voor Haagse projecten. We werken nauw samen met Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Groningen, Eindhoven en Helmond door kennis uit te wisselen. Samen met deze steden werken we aan de gezamenlijke pilot; een investeringsplatform voor de klimaattransitie op wijkniveau. In Den Haag is de pilotwijk Mariahoeve. Samen met deze steden blijven we in gesprek met de rijkoverheid om te zorgen dat de stedelijke belangen goed zijn geborgd in het landelijke klimaatbeleid. Hiervoor nemen we onder andere deel aan de Nationale Samenwerkingsstructuur.

Geluidsanering
Den Haag gaat de komende jaren voor het project Woningverbetering Verkeersgeluid de leefbaarheid in woningen verbeteren met isolatiemaatregelen. De gemeente werkt in dit project met de zogenoemde saneringslijsten. Voor deze saneringslijsten is een subsidie ontvangen van het Rijk, deze subsidie is voor het maken van een saneringsprogramma, het onderzoek en de begeleiding. Op deze saneringslijsten staan alle woningen waar de geluidbelasting hoger is dan toegestaan. Met behulp van saneringsprogramma's wordt er voor de uitvoering van deze verbeteringen gebruik gemaakt van externe expertise in de vorm van adviseurs (voor de metingen) en aannemers (voor de uitvoeringswerkzaamheden).

De Europese aanbestedingen voor zowel het advies als de uitvoerende werkzaamheden zijn afgerond. Er is 1 partij geselecteerd voor de advieswerkzaamheden en 3 partijen voor de uitvoerende werkzaamheden. Het saneringsprogramma van subcluster 1.1 pilot Prinsegracht (circa 200 woningen) is goedgekeurd door het Bureau Sanering Verkeerslawaai (BSV) en de gemeenteraad. De woningeigenaren zijn door de gemeente inmiddels uitgenodigd om deel te nemen aan de pilot en de eerste afspraken voor de warme opname zijn met de eigenaren gemaakt. De resterende subclusters worden in 2023 geleidelijk aangeboden bij het Bureau Sanering Verkeerslawaai en zullen naar schatting in 2024 gereed zijn voor de warme opnames. Het streven is om in 2024 1.000 woningen uit te nodigen waarvan er hopelijk 400 uitgevoerd kunnen worden (afhankelijk van doorlooptijden BSV en huidige situatie woningen).

Stads- en bouwlogistiek
Handen uit de mouwen, samen met ondernemers aan de slag! Denk aan het samenvoegen van logistieke stromen van bevoorrading winkels & horeca, bundelen van leveranciers die pakketjes bezorgen en in gesprek met aannemers over bouwhubs.
In 2024 zal worden gestart met het realiseren van een Programma Duurzame Stadslogistiek. Het doel van het programma is om zoveel mogelijk vervoersbewegingen terug te brengen en te verschonen zodat dit bijdraagt aan de klimaat – en milieudoelen en het toegankelijk houden van de stad. In samenwerking met het Rijk is er sinds 2020 een gemeentelijke HUB van waaruit de bevoorrading van o.a. de gemeentelijke panden mee tot stand komt. Hierdoor wordt het aantal vervoersmomenten binnen de stadgrenzen sterk verminderd en emissieloos vervoer verder bevorderd.
Initiatief ligt bij de markt, al gemeente gaan we faciliteren, aanjagen en met kleine subsidies stimuleren. In totaal is hiervoor € 1,70 mln. beschikbaar, waarvan € 0,4 mln. in 2024 uitgegeven zal worden. Deze middelen zullen aan mobiliteitsadviseurs, kleine subsidies en programmamanagement worden besteed.

Voedsel
Er komt een nieuwe voedselstrategie voor Den Haag. Dit doen we samen met partners als de Haagse Voedselraad. We stimuleren inwoners en ondernemers gezond, lokaal, duurzaam en plantaardig te eten via educatie, acties voor het verduurzamen van de menukaart en het tegen gaan van voedselverspilling. Initiatieven in de stad die de bewustwording rond duurzaam en gezond voedsel bevorderen ondersteunen we via een (stadslandbouw)loket en de subsidieregeling Duurzame Wijkactie. Verder gaan we na hoe bijvoorbeeld in binnentuinen meer bomen en struiken kunnen komen met eetbare vruchten. We zijn officieel Fairtrade gemeente.

Bodembescherming en bodemsanering  
Als het om bodemvervuiling gaat, is de gemeente verantwoordelijk voor het voorkomen van gezondheidsrisico’s en aantasting van het milieu. Het Haagse bodembeleid gaat uit van het convenant Bodem en ondergrond dat het kabinet, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen in 2015 ondertekenden.  

In het kader van het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond (RIS 299493) worden de eeuwigdurende saneringsopgaven, zoals de beide gasfabriek terreinen, binnen Den Haag beheerd en worden lopende saneringsopgaven op basis van de monitoringsresultaten de komende periode afgerond. Dit betekent dat er na 2024 nog bodemsaneringen doorlopen. We gaan verder met het uitwerken van de belangrijkste thema’s om tot een beter beheer van de ondergrond te komen.  In 2024 is een nieuwe Nota Bodembeheer voor de komende jaren.  

Luchtkwaliteit  
In 2024 stelt de gemeente de jaarlijkse rapportage over de luchtkwaliteit in Den Haag op. Dit doen we aan de hand van de landelijke rapportage van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid (RIVM), de Gemeentelijke gezondheidsdienst en de gemeentelijke meetpunten. Samen met het Rijk en andere gemeenten werken we via het Schone Luchtakkoord aan een schonere lucht.     

De acties om te komen tot schone lucht worden uitgevoerd. We bereiden ons samen met ondernemers voor op emissieloos transport en de nul-emissiezone in het centrum in 2025 voor stadslogistiek en taxi’s. Per 1 januari 2026 wordt de omvang van de Zerozone uitgebreid met het gebied langs de kuststrook tot en met de Laan de Meerdervoort. Hiervoor voeren we een MKB-toets uit. Er worden stimulerende maatregelen uitgevoerd, waaronder het aanbieden van gratis wagenparkscans aan ondernemers die in bezit zijn van een bestel- en/of vrachtauto in Den Haag.  

De gemeente gaat voorlichtingscampagnes geven over de negatieve effecten van het stoken van hout. In de zomer richten we ons op barbecues en vuurkorven, In de winter op open haarden en houtkachels. Ook verspreidt Den Haag stookalerts bij ongunstige weersomstandigheden.  In 2024 komt er een nieuw actieplan luchtkwaliteit waarin de hiervoor genoemde maatregelen ook opgenomen worden, evenals de zero-emissiezone (zie stikstofaanpak).

Haagse stikstofaanpak
Om de Haagse natuurgebieden gezond te houden en de bouwopgave te borgen is het belangrijk dat Den Haag inzet op terugdringen van uitstoot van stikstof. De grootste door ons te beïnvloeden oorzaak in Den Haag van stikstof is verkeer en vervoer.

Als maatregel om o.a. de stikstofuitstoot terug te dringen komt er per 1 januari 2025 een zero-emissiezones voor stadslogistiek in het centrum van de stad. Op basis van de uitkomsten van haalbaarheidsonderzoeken realiseren we daarnaast een zero-emissiezone voor stadslogistiek langs de kuststrook tot en met de Laan van Meerdervoort ingaande op 1 januari 2026. Hiervoor wordt een MKB-toets uitgevoerd.

Het stikstofprobleem zal ook de komende jaren grote impact hebben op de stad, onze natuur en de voortgang van de bouwopgave. In algemene zin kunnen we stellen dat ons nog geen bouwprojecten bekend zijn, waar de stikstofproblematiek leidt tot afstel van plannen. Wel is het zo dat voor veel projecten extra onderzoek nodig is en in veel gevallen gerichte maatregelen voor de verschoning van bouwprocessen. Dit kan in sommige gevallen leiden tot langere doorlooptijden.

De gemeente gaat het landelijke Convenant Schoon & Emissieloos Bouwen ondertekenen (voorzien op 30 oktober 2023). Daarbij tekent de gemeente voor de meest ambitieuze variant. Dit betekent dat het bouwmaterieel en de bouwlogistiek bij onze eigen opdrachten stapsgewijs duurzamer zal worden. Doel van het convenant is om landelijk een reductie van minimaal 60% NO_x-uitstoot te realiseren ten opzichte van 2018.

De uitbreiding van de walstroom in de Derde Haven is voorzien in 2024. Hierna kunnen de schepen die deze haven aandoen, gebruik maken van walstroom.

Laadinfra   
Den Haag werkt aan een dekkend openbaar laadnetwerk in de stad. Dit is een netwerk dat meegroeit met de laadbehoefte van de elektrische voertuigen in de stad. Hiervoor ontwikkelen we een gebalanceerde mix van verschillende laadmogelijkheden in de stad, een zogenaamde Haagse laadmix. We onderscheiden vier manieren waarop in de openbare ruimte geladen kan worden: reguliere openbare laadpalen, laadpleinen met clusters van laadpunten, snelladers bij kort-parkeerterreinen en HPC-snelladers (High Power Charging). Door de realisatie van verschillende laadmogelijkheden kunnen we efficiënter omgaan met (openbare) ruimte, middelen en netcapaciteit. In februari 2022 is het Uitvoeringsplan openbare laadinfrastructuur voor elektrische personenauto's 2021-2024 (RIS 311235) door de raad aangenomen. Hiermee is een investeringsimpuls van in totaal € 3,8- miljoen vrijgekomen, waarmee tot en met 2024 de jaarlijkse uitrolsnelheid van 200 naar 400 laadpalen kan worden verdubbeld. Stijgende elektriciteitskosten en veranderingen in fiscale regelingen hebben mogelijk een negatieve impact op de groei van elektrisch vervoer. In de huidige overeenkomst met de concessiehouder is de laadprijs voor de reguliere laadpalen vastgesteld op € 0,33 per kWh, inclusief btw. Deze overeenkomst loopt tot maart 2024. Bij de nieuwe aanbesteding zullen de laadtarieven opnieuw worden bepaald. 

Walstroom
Een ander goed voorbeeld van het verduurzamen van de openbare ruimte is walstroom. Door aanleg van walstroom kan gebruik worden gemaakt van schone energie en daarmee wordt de uitstoot verminderd. De uitbreiding van walstroom in de derde haven is in gang gezet. De start van de uitvoering van de aanleg in de derde haven staat gepland voor 2024. Om verder invulling te geven aan de duurzaamheidsambities en te kunnen voorzien in de toekomstige vraag naar walstroom wordt onderzoek gedaan naar kansen voor uitbreiding en een verhoogd gebruik van de bestaande walstroomvoorzieningen. Deze kansen worden op haalbaarheid onderzocht en ook wordt er gekeken of het mogelijk is om, aansluitend bij walstroom, een koppeling te maken met andere energieontwikkelingen in het gebied. Dit betreft dan bijvoorbeeld andere (logistieke) laadinfrastructuur of op het koppelen van vraag en aanbod van energie in het gebied.

Omgevingsdienst Haaglanden  
De negen gemeenten in de regio Haaglanden en de provincie Zuid-Holland hebben hun wettelijke milieu-uitvoeringstaken ondergebracht in de Omgevingsdienst Haaglanden. De gemeente geeft in de startbrief 2024 aan waar de prioriteiten liggen bij het actualiseren van de vergunningen en het uitvoeren van toezicht en handhaving. De bijdrage van Den Haag voor 2024 bedraagt circa € 7,50 mln. Een bedrag van € 0,2 mln. wordt gedekt uit de ‘Specifieke Uitkering Tijdelijke Regeling Capaciteit Decentrale Overheden voor Klimaat- en Energiebeleid (Regeling CDOKE).

Geluidshinder  
Op dit moment wordt een nieuw actieplan geluid opgesteld. Dit actieplan sluit aan op de nieuwe   Omgevingswet. Het actieplan Geluid wordt namelijk onder deze wet een verplicht programma. Volgens de Omgevingswet moet het actieplan uiterlijk in juli 2024 zijn vastgesteld.
Momenteel loopt er een onderzoek naar geluidsoverlast van luide voertuigen. Voor de geluidsbeleving heeft TNO op drie wegvlakken metingen uitgevoerd.

Uitvoering klimaatbeleid
Voor het uitvoeren van klimaat- en energiebeleid krijgt gemeente Den Haag in 2024 een subsidie van circa € 9,6 mln. Onder klimaat- en energiebeleid valt beleid dat bijdraagt aan het behalen van de doelen uit de Klimaatwet. De Klimaatwet houdt in dat Nederland uiterlijk in 2050 klimaatneutraal wil zijn. Het doel voor 2030 in de Klimaatwet is om de uitstoot van C02 met minimaal 55% te verminderen. Deze middelen worden ingezet om de interne organisatie te versterken voor het uitvoeren van de klimaat- en energietaken in de sectoren gebouwde omgeving, elektriciteit, mobiliteit, industrie en overig.  De wijkgerichte aanpak om de gebouwde omgeving te verduurzamen (het opstellen en uitvoeren van wijkuitvoeringsplannen) brengt de hoogste kosten met zich mee.

In 2024 besteedt de gemeente circa € 3,56 mln. aan de uitvoering van het natuur- en milieueducatieprogramma. De gemeente vindt het belangrijk dat bewoners van Den Haag van jongs af aan geïnformeerde keuzes kunnen maken op het gebied van duurzaamheid en milieu. Milieueducatie vergroot kennis en vaardigheden van kinderen en jongeren en biedt ervaringsonderwijs. Scholen en buitenschoolse opvang kunnen gratis gebruikmaken van de door de gemeente (verder) ontwikkelde lesmaterialen of lessen volgen op een van de educatieve tuinen. Lesmaterialen en lessen worden geactualiseerd en doorontwikkeld op het gebied van groen en biodiversiteit, water, klimaat en energie, afval en grondstoffen en voedsel. Voor het onderhoud van de educatieve tuinen en de Heemtuin in het Zuiderpark worden medewerkers van Den Haag Werkt ingezet voor een bedrag van circa € 1 mln.

Daarnaast worden werkweken met aandacht voor natuur, het verleden en duurzaamheid verzorgd bij School in Bos in Wilhelminaoord in Drenthe. Wekelijks ontvangt School in Bos gemiddeld 75 leerlingen van basisscholen uit Den Haag. Jaarlijks komen bijna 3.000 leerlingen van groep 7 en 8 voor een werkweek naar het buitencentrum School in Bos.

Verder wordt in 2024 ingezet op:

• Onderzoek naar en waar mogelijk uitvoering van een ontdektuin op een van de ME-locaties.

• Het ondersteunen van scholen bij duurzame activiteiten zoals groene schoolpleinen en de Eco-Schools
• School in Bos gaat in 2024 aan de slag met een visie op voedsel voor haar bedrijfsvoering en educatie. In de visie wordt vanuit een duurzame gedachte, lokale betrokkenheid en korte ketens t.b.v. voedsel een belangrijk onderdeel.