Buitenruimte

Civieltechnische kunstwerken

In het Meerjarenprogramma Kunstwerken (MJPK) is de vervangingsopgave voor de komende jaren opgenomen en worden de kansen benut om met de renovatie van de kunstwerken de stad naast veiliger en bereikbaarder ook nog aantrekkelijker te maken. In 2022 is het MJPK4 (RIS 311239) vastgesteld, waarin de opgave voor de uitvoeringsperiode 2022-2025 is geformuleerd. Voor deze uitvoeringsperiode is oplopend tot 2027 een structurele kapitaallast van € 7,5 mln. beschikbaar. Door de coronacrisis van de afgelopen jaren en de huidige onrust in de wereld heeft ook MJPK3 te maken met prijsstijgingen. Eventuele overschrijdingen van de MJPK 3-projecten worden gedekt uit toekomstige vrijval van kapitaallasten van het MIP, mits veroorzaakt door de inflatie. Daarnaast is de kademuur bij de Trekvlietkade (Binckhorst) met een investeringsbedrag van € 4,1 mln. toegevoegd aan het MJPK. Voor MJPK4 is op basis van de beschikbare middelen een herziening van het uitvoeringsprogramma opgesteld (RIS316330), waarmee de renovatie van de Hubertustunnel mogelijk wordt gemaakt.

In 2024 besteden we € 31,6 miljoen aan renovatie of vervanging van civiele kunstwerken, waarvan € 27 miljoen middels het meerjareninvesteringsplan (MIP).

Bruggen, viaducten en tunnels waaraan gewerkt wordt:  

·       Piet Heinplein (afronding in 2024)
·       Hemsterhuisbrug (afronding in 2024)
·       Renovatie Hubertustunnel (voorbereiding in 2024)
·       Binckhorstbrug, Laakbrug, Trekvlietbrug (voorbereiding in 2024)
·       Betonherstel onderzijde busplatform CS (start uitvoering in 2024)

Daarnaast werkt de gemeente in 2024 aan de volgende kadevervangingen:

·       Zwarteweg/Boomsluiterskade (in uitvoering)
·       Houtzagersingel (in uitvoering)
·       Pletterijkade (start uitvoering)
·       Vleugelmuur Om en Bij (in voorbereiding)
·       2e Haven Scheveningen (versterkingsmaatregelen in voorbereiding)
·       Conradkade (start uitvoering)
·       Uilebomen/Boomsluiterskade (in voorbereiding)
·       Jupiterkade (in voorbereiding)
·       Groenewegje 2 (in voorbereiding)

De verwachting is dat in 2024 circa 0,4 km. kademuur wordt vervangen en 3 bruggen worden opgeleverd.

Beheer- en onderhoudswerkzaamheden die niet binnen MJPK vallen, worden meerjarig geprogrammeerd en uitgevoerd. Dit betreft de instandhouding van onder meer bruggen, tunnels, viaducten, grachten en vaarten. Onderhoudsmaatregelen voor de werkzaamheden die niet binnen MJPK vallen, worden meerjarig geprogrammeerd en uitgevoerd. In 2024 is hiervoor € 19,2 mln. beschikbaar. In de assetmanagementplannen zijn de uitgangspunten en aanpak opgenomen. Wij werken hierbij volgens de principes van assetmanagement.

Planmatig wegonderhoud

Onderhoud van de wegen is nodig voor de functionaliteit en veiligheid van de wegen. De prioriteiten voor 2024 zijn vastgesteld op grond van het meerjarenprogramma wegenonderhoud (RIS310125) en de kadernota Openbare ruimte (RIS249315).

Prioriteiten 2024

Prioriteiten liggen voornamelijk bij het verder verbeteren van de kwaliteit van fietspaden en asfaltwegen en het op orde brengen van verhardingen in wijken.

Wat doet de gemeente in 2024?

• Onderhoud aan de wegen o.a.: Hofzichtlaan tussen Elviraland en Bezuidenhoutseweg, Stevinstraat – Neptunesstraat (omzetten asfalt naar elementenverharding (klinkers), Maartensdijklaan, Van Slingelandtstraat en het Buitenhof (alleen elementenverharding).

·       Extra wegonderhoud in de wijken Houtwijk en Mariahoeve. Op basis van de wijkaanpak Mariahoeve, en Houtwijk zijn deze gebieden als extra aandachtgebied toegewezen voor de verbetering van de buitenruimte. In samenwerking met groenbeheer worden zoveel als mogelijk knelpunten opgelost ten aanzien van boomwortel opgroei. Tevens worden kleine onvolkomenheden aangepakt.
·       Bij projecten aansluiten vanuit de onderhoudsopgave en wordt dit als werk-met-werk gecombineerd.
·       In 2024 is er een incidenteel budget beschikbaar van € 0,25 mln. om te investeren in het versneld verbeteren en aanbrengen van blindegeleidelijnen in de buitenruimte om zo de toegankelijkheid van de stad te bevorderen.  

In 2024 is € 21,7 mln. beschikbaar voor wegonderhoud.

Openbare verlichting

Openbare verlichting is belangrijk voor de sociale- en verkeersveiligheid, de leefbaarheid en de sfeer in de stad. Het beschikbare budget van € 11,3 mln. wordt in 2024 gebruikt voor de netwerk- en energiekosten, het oplossen van storingen en het vervangen van armaturen, masten en kabels.

Verlichting gebruikt ook veel energie en er zijn goede kansen om daarop te besparen. Voor de verduurzaming van de Haagse openbare verlichting is daarom in oktober 2021 een eenmalige impuls van € 12 mln. beschikbaar gesteld vanuit de Enecomiddelen (RIS309080). Met dit geld en een deel van het reguliere budget worden conventionele armaturen of lichtbronnen versneld vervangen door nieuwe duurzame LED- varianten. Bij de aanschaf van compleet nieuwe armaturen wordt telemetrie toegepast. Gemiddeld kunnen hiermee tot en met 2025 naar verwachting circa 6.000 armaturen of lichtbronnen per jaar vervangen worden. Hiermee wordt een energiebesparing van circa 40% gerealiseerd in 2030 ten opzichte van referentiejaar 2012. Dit komt neer op ca. 7,32 GWh elektriciteitsbesparing per jaar, wat het equivalent is van 4,14 kiloton CO2. Hiermee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de duurzaamheidsdoelstellingen van de gemeente. In 2024 verwachten we € 3,8 mln. uit te geven vanuit de Enecomiddelen voor de verduurzaming van de Haagse openbare verlichting

Door de gascrisis, de daaraan gekoppelde stijgende elektriciteitsprijzen en mogelijke beperkingen bij de net- en opwekkingscapaciteit, is verduurzaming nog belangrijker geworden. In het kader van de gascrisis zijn aanvullende (tijdelijke) besparingsmaatregelen genomen. Zo is op bepaalde tijdstippen de ca. 4.000 lichtpunten gedimd en is de sfeerverlichting beperkt. Verder zijn conventionele lichtbronnen versneld vervangen door led-lichtbronnen. Het effect van de besparingsmaatregelen zal in 2024 tussentijds worden gemonitord.

Pleinenaanpak

Veel Haagse pleinen zijn ontmoetingsplekken met sociale en economische verbindingen. De meeste pleinen functioneren goed, maar er zijn ook pleinen die een impuls kunnen gebruiken. Het college heeft € 0,4 mln. per jaar beschikbaar gesteld voor de herinrichting. Dit is vrijwel altijd een combinatie van het vergroenen (klimaatadaptief) en het versterken van de ontmoetingsfunctie. In 2024 wordt een bijdrage aan de uitvoering geleverd voor het Regentesseplein Westlandseplein, pleintjes op de Hoefkade en het Jurgenplein. Planvorming voor de pleinen vindt altijd plaats met intensieve participatie vanuit de omgeving. In 2024 wordt gestart met planvoorbereiding voor een reeks nieuwe pleinen, o.a. Wenckebachstraat – Noordpolderkade, Alberdingk Thijmplein, Statenplein, Notenplein, Kamerlingh Onnesplein, Simon Carmiggelthof en Jaap Hoekdreef die in 2025 worden uitgevoerd met een bijdrage uit de pleinenaanpak.

Ruimtevragers
Op het Regentesseplein wordt gewerkt aan de pilot Ruimtevragers. In deze pilot kijkt de gemeente samen met bewoners en belanghebbenden waar de prioriteiten liggen voor de buitenruimte. Bij het Monnickendamplein wordt samen met de eigenaar van het winkelcentrum een kwaliteitsimpuls voorbereid, zowel voor het winkelcentrum als voor het aanliggende plein.

De Kern Bijzonder: Om het Hof
Het Binnenhof ligt centraal in de binnenstad en kent een sterke fysieke relatie met de aangrenzende straten, pleinen en bebouwing. De renovatie van het Binnenhof heeft veel impact op de binnenstad van Den Haag. We hebben een stevige eigen ambitie om de buitenruimte rond het Binnenhof te verbeteren, voortkomend uit (de uitgangspunten van) het Binnenstadsplan, het raadsinitiatief Haagse Lanen en de visie Kern Bijzonder. In 2024 zal verder worden gewerkt aan visievorming en ontwerp van de buitenruimte nabij het Binnenhof (Om het Hof), met aandacht voor scopebepaling, fasering en planning, gericht op het gezamenlijk optrekken met het Rijksvastgoedbedrijf en de omgeving. Op basis van een Programma van Eisen zal in 2024 een ontwerp worden uitgewerkt en met een voorlopige kostenraming aan de raad worden voorgelegd.

Kijkduin Bad, Nieuw Kijkduin
De realisatie van het Deltaplein & omgeving is naar verwachting grotendeels gereed voor de zomer van 2024. Parallel wordt het ontwerp voor de Kijkduinsestraat, tussen de Machiel Vrijenhoeklaan en de Zandvoortselaan, verder uitgewerkt en in 2024 gerealiseerd. Bij het ontwerp voor Deltaplein & omgeving wordt gezorgd dat dit goed aansluit op het ontwerp van de Kijkduinsestraat. 

Hobbemaplein
In het voorjaar van 2022 is de eerste stap gezet in het project door het Transvaalpark te vergroenen. Bij de vernieuwing van het tracé van tram 6 wordt het gehele Hobbemaplein heringericht met meer ruimte voor wandelen & verblijven, bezoekers van de Haagse Markt en groen. 

Zeehavens
De gemeente beheert en exploiteert de zeehaven en faciliteert daarmee Visserij, Offshore dienstverlening aan o.a. windmolenparken en kustwerkzaamheden ten behoeve van de zeewering, de uitvoering van Kustwacht taken door de Rijksrederij en toerisme in de vorm van zeezeilen, sportvissen en ontvangst van cruiseschepen uit de kleinere en luxere segmenten. Na een druk 2023 met twee grote internationale nautische evenementen (The Ocean Race 2023 en het grootste WK Zeilen) op Scheveningen, zal 2024 weer in het teken staan van het reguliere gebruik van de Haven waarbij het vergroten en borgen van de veiligheid in en om de haven blijvend de aandacht heeft. De oplevering van de nieuwe Bediencentrale op het noordelijk havenhoofd in begin 2024 zal hier een extra stimulans aan geven. 

Er zal in 2024 een start worden gemaakt met een assetmanagementplan voor de gehele haven.

Paxhaven
Begin 2023 is de paxhaven opgeleverd. De werkzaamheden aan het trafohuisje, inclusief toiletvoorziening, zullen in 2024 plaatsvinden.

Omgeving Stadhuis
Tijdens de start van de werkzaamheden rond het stadhuis eind 2022 zijn onvoorziene omstandigheden in de ondergrond aangetroffen, meerdere lagen van de dakconstructie moeten worden vernieuwd. Dit leidt ertoe dat de werkzaamheden tot in het eerste half jaar van 2024 zullen doorlopen. De werkzaamheden voor de herinrichting van het Spuiplein starten aansluitend aan het werk rond het stadhuis.

Opknapwijken
De herinrichting van De Brinken, het laatste deel van de herinrichting van Kraayenstein (RIS 310438), loopt door tot in 2024. De werkzaamheden in het kader van de opknapplannen Mariahoeve, Nieuw Waldeck en Mariahoeve (RIS 303156) lopen het hele jaar door. In 2024 ligt de nadruk van de werkzaamheden in Houtwijk en Nieuw Waldeck. In 2024 wordt ongeveer € 8,1 mln geïnvesteerd.

Toekomstbestendige herinrichting Bomenbuurt

In de Bomenbuurt wordt medio 2025 de riolering vervangen. Dit biedt kans om werk-met-werk te maken en de straten toekomstbestendig in te richten. De Bomenbuurt is één van de vele vooroorlogse wijken in Den Haag die erg versteend zijn. Er wordt geëxperimenteerd met veilige schoolzones, andere methoden van laden en lossen, microhubs voor deelmobiliteit, bredere trottoirs en fietsparkeren op straat. Dit moet een gezonde, veilige en inclusieve leefomgeving creëren, die uitnodigt tot buiten zijn, spelen en bewegen voor jong en oud. Wat de stad ervoor terugkrijgt is een duurzame, toekomst- en klimaatbestendige inrichting die een voorbeeld is voor de vooroorlogse wijken in Den Haag.

Huisvesting Vissershavenstraat
De panden aan de Vissershavenstraat zijn al vanaf 1924 in gebruik door de voorlopers van het Haagse Straat Organisatie. De panden worden nu volledig gerenoveerd, met sloop alleen waar dit het meest voor de hand ligt (RIS 305101 en RIS 305753 en RIS 305864). In 2023 is het werk gestart. Eind 2024 zal het pand worden opgeleverd. In 2024 zal naar verwachting € 6,4 mln. worden geïnvesteerd.

Schone stad
Het schoonhouden van de stad heeft groot effect op het welbevinden van de bewoners en de uitstraling van de stad. Hiervoor is het Aanvalsplan Afval 2023-2026 (RIS315979) opgesteld. Dit aanvalsplan bevat onze doelen en acties op verschillende vuilsoorten waaronder zwerfafval en bijplaatsingen. Den Haag heeft voor het schoonhouden van de stad een integrale aanpak met drie pijlers:

·       Een brede aanpak om de vervuiling van de stad te verminderen en voorkomen, waarin sterkere verbindingen worden gelegd met onder meer de wijkagenda’s, het sociale domein en het beleid voor wonen en woonoverlast.
·       Een goed lopende organisatie van de reiniging van de openbare ruimte die moet werken als één keten, waarbij we experimenten blijven doen om de werking van die keten verder te verbeteren.
·       De inzet van handhaving als sluitstuk van een effectieve aanpak, onder meer door het vaker inzetten van integrale handhavings- en leefbaarheidsacties.

Het beleidsplan is een meerjarig kader, waarin ook de lokale vertaling van Europese en landelijke beleidsontwikkelingen een plek krijgt, zoals het verder uitbreiden van de producentenverantwoordelijkheid voor het opruimen van verpakkingsmaterialen. In het beleidsplan staan concrete maatregelen voor elk van de drie genoemde pijlers. Het Aanvalsplan Afval 2023-2026 en het daarin verwerkte actieplan is  in de zomer van 2023 verschenen De uitvoering van de eerste acties uit het plan zijn al in 2023 gestart, andere  interventies starten in 2024.

In het nieuwe beleidsplan wordt de aanpak per vuilsoort toegelicht: fijn en grof zwerfvuil, zwerfafval op het strand, zwerfafval in groen én in water, illegaal gedumpt afval en afval van natuurlijk materiaal zoals blad. Jaarlijks wordt er ongeveer € 33 mln. besteed aan het schoonhouden van de stad.

In 2024 worden de volgende punten gerealiseerd:

• We gaan aan de slag met de acties uit het Aanvalsplan 2023-2026. Dit doen we onder andere door meertalig te communiceren om afvaloverlast te beperken. Hiervoor gebruiken we ook gedragsinzichten.
• In wijken met de meeste afvaloverlast zoals Laak, Rustenburg en Oostbroek, Moerwijk en Schilderswijk zetten we extra financiële middelen in.
• We gaan sneller reageren op meldingen van afvaloverlast en volle containers. Dit doen we ook om de overlast van ratten en meeuwen zoveel mogelijk te voorkomen;
• We gaan door met de tuintjes rond ondergrondse afvalcontainers (ORAC’s);
• De huidige meetmethode om de schoonheidsgraad op straat te meten, sluit niet goed aan bij de beleving van de bewoners en ondernemers. Daarom is in 2023 een nieuwe meetmethode geïntroduceerd, welke naar verwachting beter aansluit bij die beleving. Doordat de nieuwe meting een beter beeld geeft van de vuilsoorten (zoals grof zwerfafval, fin zwerfafval, onkruid, hondenpoep, overvolle afvalbakken etc.) per wijk of per stadsdeel die worden aangetroffen, kan de gemeentelijke inzet gerichter worden bijgestuurd. De resultaten van de nieuwe meetmethode worden zichtbaar in 2024.

·       Met de ministeriele regeling kunststofproducten voor eenmalig gebruik worden producenten

verantwoordelijk voor opruimkosten die gemeenten maken voor specifieke producten, waaronder sigarettenfilters. Het opruimen van fijn zwerfvuil zoals sigarettenfilters is ingewikkeld en arbeidsintensief. Het gevolg is dat dit minder goede resultaten oplevert dan grof zwerfvuil en veegvuil. In 2024 verbeteren we onze methode van het opruimen van fijn zwerfvuil, met name dus sigarettenfilters.
·       In 2023 zijn we begonnen met de voorbereidingen van een wetenschappelijk onderzoek naar de achterliggende oorzaken van afvaloverlast. Hiermee volgen we de aanbeveling op uit het Rekenkamerrapport ‘Schoon op papier’ naar de aanpak van de vervuiling in de openbare ruimte (RIS310905). Naar verwachting start het onderzoek in 2024. 
·       In 2023 is de publiekscampagne, “Schoon, doen we toch gewoon?” geoptimaliseerd door een communicatiebureau. Er zal met name worden gefocust op hoe we onze campagne wijkgerichter kunnen inzetten en op hoe we jongeren beter kunnen bereiken. De uitkomsten van dit onderzoek worden ingezet om de campagne te verbeteren. De effectiviteit van de campagne zal worden gemeten.

Zwerfafval: ontwikkelingen in 2024
Met de invoering van statiegeld op kleine flesjes in 2021 en op blik in april 2023 is de verwachting dat het zwerfafval van deze producten in 2023 zal verminderen. In het eerste jaar van invoering is er veelal sprake van een overgangsperiode waarbij bewoners moeten wennen. Wel is al duidelijk dat het neveneffect is dat er vuilniszakken worden opengemaakt om blikjes of plasticflesjes eruit te halen. Om deze overlast te beperken zal er een proef worden gedaan met zgn. statiegeldringen. In 2024 monitoren we het effect van statiegeld en zal nog duidelijker worden in welke mate de statiegeldregeling heeft geleid tot een vermindering van zwerfafval in de vorm van blik en kleine flesjes.

We gaan in 2024 door met de proef met een vrijwillig rookvrij strand. De proef is bedoeld als informele actie om aandacht te vragen voor de peuken die terechtkomen op het strand. Niet direct het hele elf kilometerlange strand zal rookvrij gemaakt worden. We beginnen klein. Wel is het de bedoeling dat het rookvrije gebied op termijn verder wordt uitgebouwd.

De raamovereenkomst Verpakkingen en de daaruit voortvloeiende ‘zwerfafvalvergoeding voor additionele activiteiten’ is na 2022 gestopt. Vanaf 2023 ontvangen gemeenten vanuit de ministeriele regeling kunststofproducten voor eenmalig gebruik ‘een bijdrage voor opruimkosten’ (de eerste middelen ontvangt de gemeente naar verwachting in het najaar 2024). 

Gladheidsbestrijding
In Den Haag zijn ruim 800 kilometer grote wegen, kruispunten, viaducten, bruggen en busroutes en 550 kilometer fietsroutes opgenomen in de strooiroutes. De gemeente zorgt op deze routes voor gladheidsbestrijding ten behoeve van de doorstroom en bereikbaarheid voor hulpdiensten. De prioriteit voor het strooien ligt bij de hoofdrijbanen, busroutes en doorgaande fietsroutes. Bij verwachte gladheid wordt uit voorzorg gestrooid en bij sneeuwval wordt het sneeuw van de wegen geveegd.

Bewoners en instellingen kunnen strooizout afhalen om hun omgeving begaanbaar te houden. Voor bewoners is een kleine hoeveelheid strooizout af te halen bij een stadsboerderij, stadskantoor of afvalbrengstation. Bij scholen en instellingen wordt op aanvraag gratis 100 kg strooizout bezorgd. Jaarlijks evalueren en verbeteren we de gladheidsbestrijding. Voor gladheidsbestrijding is in 2024 € 1,8 mln. beschikbaar.

Terrassen
De verruiming van de terrassen in het kader van de coronamaatregelen gold tot 1 maart 2023. Op 7 februari 2023 is het aangepaste terrassenbeleid vastgesteld (RIS314500). Dit houdt in dat de tijdelijke verruimingen die tijdens Corona waren toegestaan, zijn teruggedraaid. Ook is er een klein aantal wijzigingen aangebracht in het terrassenbeleid, zoals dat in maart 2020 (RIS304798) was vastgesteld. Wanneer de leefbaarheid in een gebied onder druk komt te staan door (illegale) terrassen, wordt er gehandhaafd.

Openbare toiletten
De gemeente heeft op dit moment 7 zelfreinigende, toegankelijke toiletunits in beheer. Voor het plaatsen en openstellen van openbare toiletten is structureel € 0,15 mln. per jaar beschikbaar. Er is stadsbreed een aantal kansrijke locaties waar een toilet geplaatst kan worden. De gemeente zet in op het plaatsen van één toilet per jaar. Naar verwachting wordt in 2024 een openbaar toilet geplaatst in de kiosk nabij de Koekamp-haven. In de Scheveningse bosjes komt eveneens een openbaar toilet. 

Via de app HogeNood en de website www.hogenood.nu is een overzicht beschikbaar waar openbare en opengestelde toiletten in Den Haag te vinden zijn. De gemeente stimuleert organisaties in de stad om zich aan te sluiten bij HogeNood.

Tarief afvalstoffenheffing  
Door de indexering stijgen de lasten voor afvalverwijdering in 2024 met 4,22%. De afvalstoffenheffing voor een huishouden zijn daarmee kostendekkend. Voor lage inkomens heeft de gemeente ook in 2024 een kwijtscheldingsbeleid( zie ook de paragraaf lokale heffingen). De meerjarenraming staat in de onderstaande tabel. Het saldo wordt verrekend met de hiervoor beschikbare voorziening afvalstoffenheffing en/of algemene middelen (zie ook de paragraaf lokale heffingen voor een toelichting op de lasten en baten van de afvalstoffenheffing). 

*De posten dividend, overhead en btw worden verrekend met de afvalstoffenheffing. Ze zijn echter begroot onder de programma's Overhead en Financiën, conform de regels van het BBV. Hierdoor zijn de baten en lasten in het totaaloverzicht van afvalstoffenheffing hoger dan het totaal van de activiteit afvalverwijdering in programma 9.

Beleidsplan Afvalinzameling
In 2024 starten we met het opstellen van een beleidsplan afvalinzameling. In dit plan onderbouwen we de aanpak voor onze inzet op afvalinzameling en verwerking. Deze inzet is ondersteunend aan een goede transitie van Afval naar grondstoffen zoals beschreven in het Haagse grondstoffenplan (RIS 310285) en sluit aan bij het nieuwe aanvalsplan Afval.

Afvalscheiding  
Gescheiden ingezamelde afvalstromen verwerken is duurzamer én goedkoper dan verbranden. Denk aan bioafval (groente-, fruit- en tuinafval), glas, papier en textiel. Door meer afval te scheiden dalen de verwerkingskosten. Bovendien wordt een deel van de inzameling en verwerking vergoed vanuit de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor de betreffende stroom. Maar naast kwantiteit wordt de kwaliteit van de stromen die we gescheiden inzamelen steeds belangrijker. Landelijk is hier steeds meer aandacht voor. Door afval goed te scheiden kunnen meer grondstoffen worden behouden en ontstaat er minder luchtvervuiling en minder CO2-uitstoot. Bij afvalscheiding komt de nadruk steeds meer te liggen op hoogwaardiger verwerking van afval. 

Van afval naar grondstoffen 
De waarde van afval als nieuwe secundaire grondstof staat centraal in het Haagse grondstoffenplan (RIS 310285). De gemeente kijkt per secundaire grondstofstroom hoe die waarde het beste benut kan worden. Bijvoorbeeld door er nieuwe, hoogwaardige producten van te maken en door te recyclen. De uitgangspunten hierbij zijn: lokaal waar het kan, vraaggericht en met behoud van economisch waarde. Samen met lokale ondernemers blijven we op zoek naar mogelijkheden om ingezamelde secundaire grondstoffen te verwerken.  Zie ook ‘circulaire economie’ in programma 3).

Grondstoffenloket/spullenbak
In 2024 blijven we met de projecten Spullenbak en het Grondstoffenloket inzetten op vraaggericht inzamelen. Dit betekent dat grondstoffen en spullen worden ingezameld als er een partij is die een bepaalde stroom circulair verwerkt of 2e hands verkoopt. Spullenbak richt zich hierbij op (kleinere) grondstoffen en spullen die anders in het restafval belanden en het Grondstoffenloket richt zich op de grondstoffen en spullen die anders in het grofvuil belanden. Met de Spullenbak halen we grondstoffen en spullen op afspraak huis-aan-huis op. In 2024 loopt de pilot Spullenbak door, het doel is om het aantal deelnemers duurzaam te verhogen en de focus meer op grondstoffen en minder op spullen te brengen. Het Grondstoffenloket wordt na de eerste test in 2023 in 2024 verder opgezet. Er zijn meer mogelijkheden om afval in te zetten als grondstof. Daarop wordt nader ingegaan in de werkagenda Circulaire Economie

Bioafval
We onderzoeken in welke gebieden we de gft-inzameling kunnen verbeteren of uitbreiden en waar mogelijk voeren wij deze wijziging door. Immers inwoners zorgen voor veel afval in Den Haag. Het grootste deel daarvan bestaat uit restafval. Door meer te hergebruiken, blijven grondstoffen behouden en slinkt de hoeveelheid restafval. Daarom wordt extra ingezet op GFT-inzameling, hiervoor zijn ook extra middelen beschikbaar.. Daarnaast blijven we nieuwe inzamelopties voor bioafval testen in gebieden waar de huidige middelen niet toereikend zijn. Ook gaan we door met het onderzoeken van nieuwe ontwikkelingen in de scheiding en verwerking van bioafval, in samenwerking met onder andere het Rijk en andere gemeenten. 

Bedrijfsafval
De gemeente is in de basis verantwoordelijk voor de inzameling van huishoudelijk afval. Maar ook de grote hoeveelheid kantoren, winkels, scholen en instellingen in de stad produceren afval. Omdat hergebruik van de grondstoffen in hun afval goed mogelijk is en dit kan bijdragen aan de doelstelling om in 2050 volledig circulair te zijn, stimuleren we als gemeente ook de afvalscheiding van hun bedrijfsafval. In ons contact met bedrijven over grondstoffenbehoud, worden ook andere belangen meegenomen zoals de leefbaarheid en logistieke druk in het gebied en de mogelijkheden voor schoon transport.

Activiteiten zijn onder andere:

• Afvalsorteeranalyses op scholen: om scheiding van afval op school aan te moedigen, bieden we scholen de mogelijkheid om een afvalsorteeranalyse uit te voeren. Deze analyses laten zien uit welke afvalstromen het schoolafval bestaat en wat het volume daarvan is. Daarmee wordt inzichtelijk hoe scholen afval kunnen voorkomen of beter kunnen scheiden.
• Informatie: we informeren bedrijven over ontwikkelingen zoals de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor bedrijfsafval en de daaruit vloeiende mogelijkheid om PD (plastic en drankkartons) en glas gratis gescheiden te laten inzamelen.  
• We reiken de mogelijkheden aan om samen te werken en grondstoffen met elkaar uit te wisselen.
• Stimuleren collectieven: in drukke gebieden zoals winkel- en uitgaansgebieden stimuleren we MKB-ondernemers om samen hun afvalinzameling te organiseren, waardoor minder overlast ontstaat en er mogelijk een voordeel ontstaat voor de ondernemers. Daarnaast verkennen we andere mogelijkheden zoals de invoering van reinigingsrecht, zodat het bedrijfsafval samen met het huishoudelijk afval kan worden ingezameld.
• Aansluiting circulaire ondernemers: er zijn verschillende initiatieven in de stad en waar ondernemers grofvuil of bioafval willen gebruiken als grondstof. Deze ondernemers worden actief gesteund door voldoende  zoveel mogelijk grondstoffen beschikbaar te stellen.

Producentenverantwoordelijkheid 
Voor steeds meer grondstofstromen geldt een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV). Dit betekent dat producenten verantwoordelijk worden voor het hergebruik en in dat licht de inzameling en verwerking van een grondstoffenstroom en de daarbij horende kosten. De rol van gemeenten als beheerder van de openbare ruimte en met een zorgplicht naar haar bewoners is hierbij van belang. Het is daarom noodzakelijk dat de gemeente, samen met andere gemeenten en de Vereniging Nederlandse Gemeenten tot goede afspraken komt met de producerende bedrijven. Voor sommige stromen zoals matrassen en zwerfafval blijft de gemeente zelf inzamelen.  De uitbreiding van de producentenverantwoordelijkheid is zeer actueel, er komen steeds meer stromen bij zoals de UPV-textiel in de zomer van 2023, de UPV-luiers (2026) en de UPV-meubels (2030).  Elke UPV  is maatwerk en brengt weer nieuwe kansen en uitdagingen met zich mee. Per UPV worden de gevolgen overwogen op lokaal niveau en onze rol daarbij.  
 
Plaatsing ondergrondse restafvalcontainers 
In 2024 plaatsen we ondergrondse restafvalcontainers op de nog resterende locaties uit het vijfde programma ORAC's (RIS 297091) en het raadsbesluit ‘Overige ondergrondse restafvalcontainers’ (RIS 302553). Er moeten nog ruim 500 containers geplaatst worden. In 2024 worden naar verwachting ongeveer 100 ondergrondse restafvalcontainers worden geplaatst. 

Plaatsing ondergrondse afvalsorteerstraatjes
Daarnaast plaatsen we in 2024 de laatste 40 ondergrondse containers in 6 afvalsorteerstraatjes uit het Huishoudelijk Afvalplan 2016-2020.

De gemeente beheert en investeert in het openbaar groen. Het budget voor het onderhoud van het groen in de stad is verdeeld over 2 programma’s: programma 9 Buitenruimte (Openbaar groen) en programma 14 (Stadsdelen, Integratie en Dienstverlening):

De middelen vanuit programma 9, waarvan de activiteiten hier worden toegelicht, worden ingezet op: kwaliteitsverbeteringen in ecologische verbindingszones, wijk- en buurtgroen en grote groengebieden, het vervangen van dode en slechte bomen, bestrijding van ziekten en aantastingen bij bomen en het populierenvervangingsplan.

Vanuit programma 14 ligt de primaire focus op het dagelijks beheer en onderhoud van al het openbaar groen en de straatbomen en de interactie met bewoners over meldingen, verzoeken en klachten.
Vanuit programma 9 voeren we het volgende uit:

Stadsnatuur
Met de Nota Stadsnatuur geven we invulling aan de ambities uit de Agenda Groen voor de stad. Den Haag streeft naar een natuur inclusieve stad met een vitale stadsnatuur. Uitganspunt is dat een biodiverse stad bijdraagt aan de leefkwaliteit en dat ook steden een eigen verantwoordelijkheid hebben voor het afremmen van het mondiale biodiversiteitsverlies. Een hoge biodiversiteit zorgt daarbij voor minder ongewenste (plaag)soorten.

De Stedelijke Groene Hoofdstructuur is van levensbelang voor dieren. Met het aanwijzen hiervan verplichten we ons om deze duurzaam in stand te houden en waar mogelijk te versterken. We pakken de ecologische knelpunten aan (bijvoorbeeld met natuurvriendelijke oevers) en breiden deze structuur uit. Hiervoor gebruiken we de Verkenning versmallen en vergroenen en de Stikstofaanpak. Voor het versterken van de natuur zijn aanvullende structurele en incidentele middelen beschikbaar gesteld in het coalitieakkoord. Speciale aandacht gaat uit naar het kwalitatieve beheer en de inrichting van het netwerk van ecologische verbindingszones. Zowel het beheer als de inrichting van deze zones hebben een specifiek natuurdoel.

In 2024 wordt (verder) gewerkt aan inrichting- en beheerplannen om de kwaliteit en functionaliteit van de ecologische verbindingszones te verbeteren en zo de robuustheid van deze gebieden te vergroten. Een belangrijk onderdeel is het gefaseerd maaien van bermen en graslanden, dat wordt verder uitgerold. Daarnaast zorgen we voor monitoring van onze stadsnatuur zodat we weten hoe het met onze stadsnatuur gesteld is. De eerste resultaten zijn in 2023 gerapporteerd via de Haagse Groenmonitor. Verder zetten we in op het verbeteren van het beheer van natuurvriendelijke oevers en graslanden (zowel binnen als buiten de ecologische verbindingszones), ecologische inrichtingsmaatregelen binnen de verbindingszones en het aanleggen van bloemenweides in parken. Jaarlijks is naast de nieuwe middelen uit het coalitieakkoord, hiervoor ongeveer
€ 0,5 mln. beschikbaar.
De Aziatische Duizendknopen worden actief bestreden. We maken onder andere gebruik van de inzet van het Groenbedrijf en Den Haag Werkt die op kleine locaties de duizendknopen handmatig uittrekken.

De komende jaren breiden we in Vijfslagenlandschap (Vlietzone) en Wapendal de natuur uit. Eveneens is er aandacht voor het behoud van het groene karakter van het gebied rondom de Gavi-kavel en de Plas van Reef.

Stadsbomen
In 2021 is de Nota Stadsbomen vastgesteld. In de nota staat de bijdrage van bomen voor de leefkwaliteit in de stad centraal. Alle waarden die bomen toevoegen aan de stad, noemen we ook wel ecosysteemdiensten. We werken actief aan het verbeteren van het Haags Stadsbomennetwerk en hebben het doel 5% meer kroonoppervlak in 2030 te hebben ten opzichte van 2021. Ook werken we aan het realiseren van een toekomstbestendig stadsbomennetwerk. Een eerste kroonoppervlaktemeting is in 2023 gepresenteerd. We weten hierdoor of we op koers liggen voor de gestelde doelen.
In 2024 werken we aan de doelen door:

•  Bij alle projecten in de stad zoals stedelijke ontwikkeling en herinrichtingen de kansen te onderzoeken en zo mogelijk te benutten voor meer blad voor de stad. Om deze kansen te benutten is een breed inzetbaar openbare ruimte werk-met-werk-budget beschikbaar waar op geclaimd kan worden.
• Bestaande groeiplaatsen te verbeteren van bomen in de Hoofdboomstructuur
• Verder ontwikkelen van een methodiek voor kroonoppervlaktemeting.
• Ongeveer 1.100 tot 1.200 dode en zieke bomen te vervangen waardoor het bomenbestand in ieder geval op peil blijft. Vanwege gestegen prijzen wordt een deel van de extra middelen hiervoor ingezet. Kansen om het bomenbestand uit te breiden worden benut. Bij het treffen van maatregelen bij bomen wordt vooral gekeken naar kansen om het kroonoppervlak te vergroten.
• Ruim 8.000 iepen preventief te beschermen tegen de iepenziekte.
•  Bij ruim 80.000 stadsbomen een veiligheidsinspectie uit te voeren.
• In 2024 wordt de 3e tranche van het populierenvervangingsplan afgerond. Hiervoor is 0,6 mln. beschikbaar. Alle bomen uit deze tranche zijn vervangen en herplant. Ook wordt een nieuwe veiligheidscontrole uitgevoerd.
• We zijn zuinig op onze bomen. Ook waar bomen ‘wortelopdruk’ veroorzaken, zoeken we in eerste instantie een oplossing waarbij de boom kan blijven staan. We kappen bomen alleen als het aantoonbaar niet anders kan. De criteria voor de kapvergunning herzien we. Ook in de achtertuin geldt een kapvergunningsplicht.
• Bij nieuwe beplanting en onderhoud kiezen we voor biologische, turfvrije en inheemse bomen- en plantensoorten en biodiversiteit.

Vergroenen
We maken de stad toekomstbestendiger door in te zetten op verdere vergroening van de openbare ruimte in versteende wijken, waaronder de Rivierenbuurt, Duindorp en de Schilderswijk. Dat gebeurt zowel kwalitatief (beter groen) als kwantitatief (meer groen). Samen met de gebruikers van de stad wordt minimaal 3.000 m² per jaar ontsteend en worden extra bomen aangeplant. Hiervoor is € 0,75 mln. beschikbaar. Daarnaast is 3,3 miljoen beschikbaar voor het actieprogramma klimaatadaptie en vergroening versteende wijken. De raad wordt geïnformeerd over de totale besteding van dit plan. De verschillende kansenstudies, zoals Transvaal(RIS 310589), die zijn gemaakt tonen waar in de versteende wijken mogelijkheden zijn om te ontstenen. In 2024 wordt een kansenstudie gemaakt voor de wijken Regentessekwartier, Valkenboskwartier en Heesterbuurt. Ook deze uitkomsten worden gedeeld met de raad. We gebruiken voor de communicatie en participatie het groene platform www.hethaagsegroen.nl.

Grote groengebieden
De grote groengebieden zijn er voor mens en natuur. De verdichting van de stad leidt tot een grotere gebruiksdruk in de grote groengebieden. Het zijn de dragers van de biodiversiteit in Den Haag. Deze combinatie maakt dat aandacht nodig is op beheer en keuzes t.a.v. de inrichting en passend gebruik. De verschillende gebieden hebben gemeenschappelijke opgaven, maar er zijn ook verschillen. Het Zuiderpark kent andere uitdagingen dan bijvoorbeeld Clingendael, etc. Daarom wordt gewerkt aan een nota voor de Grote Groengebieden. In 2023 heeft de participatie voor de nieuwe nota plaatsgevonden. Met alle opgehaalde informatie wordt de nota in 2024 afgerond.

Om bestaande cultuurhistorisch waardevolle landgoederen toekomstbestendig te maken worden cultuurhistorische waardestellingen, visies/herstelplannen en beheerplannen gemaakt. Dit wordt allereerst gedaan voor Clingendael, Meer en Bos en Marlot-Reigersbergen. Aansluitend gaan we door met Oostduin-Arendsdorp.

De afgelopen jaren zijn verschillende kwaliteitsverbeteringen doorgevoerd in verschillende groengebieden waaronder de Scheveningse bosjes. Het is belangrijk dit de eerste jaren extra te beheren/onderhouden om kapitaalsvernietiging te voorkomen. Vanuit de extra middelen wordt hier dan ook extra in geïnvesteerd.

Regionaal groen
De gemeente is regionaal actief voor het verbeteren van ons gezamenlijke omliggende landschap. Dat doen we o.a. als samenwerkingspartner in de landschapstafel Duin, Horst en Weide en als besturingspartner van het Nationaal Park Hollandse Duinen (NPHD) Hiervoor is reeds structureel € 0,54 mln. beschikbaar in het reguliere budget. Om te starten met diverse projecten van het uitvoeringsprogramma NPHD is eenmalig € 2,65 miljoen beschikbaar.  Hiermee worden werkzaamheden in Ockenburgh, Madestein kleine plas en de brugverbinding over Madestein grote plas gerealiseerd. Deze werkzaamheden dragen bij aan het versterken en toegankelijk maken van de groengebieden en het creëren van bufferzones.

Strandbeleid
Het strand is van iedereen. We zijn daarom met de stad in gesprek over de nieuwe Strandvisie. Een belangrijk en zwaarwegend element in de nieuwe visie is het feit dat voorzieningen aan het strand zullen moeten aansluiten op de gemeentelijke ambitie op het gebied van klimaat, duurzaamheid en natuur. Bij het opstellen van de nota in het 2e kwartaal 2024 zullen we, gevoed door de resultaten van het participatietraject, met een concreet voorstel komen. Het uitgangspunt is dat natuur de hoogste prioriteit heeft in Natura2000-gebied.

Veiligheid op water
De populariteit van de verschillende watersporten blijft toenemen. Voor de veiligheid op het water wordt de watersportzonering geactualiseerd. Gezien de complexiteit van dit vraagstuk worden de direct-belanghebbenden nauw bij dit proces betrokken en worden de toezichtstaken op en rond het water nog beter op elkaar afgestemd en gecoördineerd.

Stadsboerderijen
In 2024 is ongeveer € 1,9 mln. voor de 10 stadsboerderijen beschikbaar. De Haagse stadsboerderijen zijn ontmoetingsplekken voor Hagenaars van jong tot oud. Ze vervullen een sociale functie voor de wijk: buurtbewoners en vrijwilligers zijn betrokken bij de bedrijfsvoering en de activiteiten. De stadsboerderijen zijn 6 dagen per week open, waarbij we ruim 425.000 bezoekers verwelkomen.

De stadsboerderijen vervullen naast een sociale functie ook een educatieve functie in de wijk: voor basisschoolleerlingen worden ongeveer 350 lessen over natuur en leefomgeving gegeven. Voor jong en oud is een diversiteit aan activiteiten over thema's als voeding, afval, dierenwelzijn, leefbaarheid, natuur en duurzaamheid. De stadsboerderijen zijn ook een laagdrempelige locatie waar Hagenaars verschillende grondstoffen in kunnen leveren voor hergebruik, zoals gebruikt vet en kleine elektrische apparaten. Ook grijpen we kansen aan om de ecologische positie in de wijk te versterken, zoals het vergroten duurzaam aan- en afvoer van producten en materialen.

De gemeente zorgt voor een doelmatige inzameling en transport van afvalwater en hemelwater om de volksgezondheid en het milieu te beschermen en wateroverlast te voorkomen. Ook zorgt de gemeente voor het grondwater. Dit is geregeld in het Gemeentelijk Rioleringsplan 2021-2025 (RIS 306620).

De investeringskosten ten behoeve van vervangingen worden in beginsel gedekt met de ontvangen rioolheffingen (spaarbedrag). Vanuit de ontvangen rioolheffingen wordt 57,55% besteed aan vervangingsinvesteringen en wanneer de investeringskosten hoger zijn dan het gespaarde bedrag, wordt het surplus op de balans geactiveerd en binnen 40 jaar afgeschreven. Onderhoudskosten worden voor 42,45% vanuit de ontvangen rioolheffing betaald. Het saldo wordt verrekend met de hiervoor beschikbare voorzieningen en/of algemene middelen (zie ook de paragraaf lokale heffingen voor een toelichting op de lasten en baten van de rioolheffing). Wanneer deze kosten hoger zijn dan het gespaarde (binnengekomen) bedrag dienen deze vanuit de algemene middelen te worden aangevuld. Ondanks de hogere kosten door indexeringen op onze onderhoudswerkzaamheden, trachten we deze overschrijding (zo veel mogelijk) te voorkomen.

We vervangen zoveel mogelijk de riolering tegelijk met andere onderhoudswerkzaamheden en herinrichtingsplannen: werk-met-werk. Deze afstemming kan de precieze uitvoeringsplanning nog beïnvloeden. In 2024 vervangen we 14 km riool en investeren we in rioolvervanging voor ongeveer € 27,8 mln.

Ook voeren we in 2024 werkzaamheden uit op het gebied van onderhoud, reiniging en inspecties. Het gaat daarbij om zaken als het inspecteren en reinigen van de hoofdriolering en kolken, het vervangen van rioolhuisaansluitingen en drainage en het uitvoeren van rioolrenovaties, het plaatsen van pompen en installaties. Aan beheer en onderhoud besteden we in 2024 ongeveer€ 17,0 mln.

* De posten BTW en overhead worden extracomptabel aan riolering toegerekend. Ze zijn echter conform de regels van het BBV onder de programma's Overhead en Financiën begroot. Hierdoor zijn de baten en lasten in dit totaaloverzicht hoger dan het totaal van de activiteit rioolheffing in programma 9.

Leefbaarheid
Een leefbare stad is belangrijk, zodat het in de stad voor iedereen prettig wonen, werken en recreëren is. Voor handhaving is ongeveer €17,0 mln. beschikbaar. Het overgrote deel van dit bedrag gaat naar de bekostiging van gemeentelijke handhavers op straat.

Wat zijn de activiteiten in 2024?

·         De handhavers werken daar waar de overlast het grootst is en hun inzet het meeste effect heeft. Komende jaren werken we verder aan informatiegestuurd en gebiedsgericht werken. Focus: het aanpakken van de grootste ergernissen van bewoners, ondernemers en bezoekers van Den Haag. Denk aan parkeeroverlast, rommel op straat, hondenoverlast en overlast van weesfietsen.
·         De handhavers leveren een belangrijke bijdrage aan het aanpakken van de overlast in specifieke delen van de stad, zoals in de Kuststrook, actieplan Laak en in de prioritaire gebieden.
·         De samenwerking met de politie gaat door en wordt gezien de vele taken waarop wordt samengewerkt geïntensiveerd. De politie stuurt de brede handhavingsteams in de stadsdelen aan.

Regionaal fietsdepot
Ook in 2024 controleert de gemeente op alle wegen binnen de bebouwde kom of fietsen langer dan 28 dagen staan gestald (RIS 299028). We verwachten in 2024 ongeveer 34.000 wees-, wrak- en verkeerd gestalde fietsen weg te halen uit de buitenruimte.  Het fietsdepot is voor een periode van enkele jaren verhuisd naar de Mercuriusweg. Voor de exploitatie van het fietsdepot is in 2024 € 0,78 mln. beschikbaar.

Dierenwelzijn
Het uitgangspunt van de nota Dierenwelzijn (RIS 307253) is dat dieren integraal onderdeel uitmaken van de Haagse samenleving en hun eigen intrinsieke waarde, behoeften en rechten hebben.
De gemeente blijft zich samen met dierenwelzijnsorganisaties inzetten door middel van de acties uit de nota Dierenwelzijn om gewonde en dieren in nood te helpen. De gemeente zorgt voor het vervoer en de opvang van gevonden en gewonde dieren die vermoedelijk een eigenaar hebben en helpt dieren in nood. Ook betaalt de gemeente de kosten voor het vervoer van gewonde in het wild levende dieren. Deze dierenwelzijnstaken worden door Haagse dierenwelzijnsorganisaties in opdracht van de gemeente uitgevoerd. De gemeente ondersteunt deze dierenwelzijnsorganisaties bij het uitvoeren van de dierenwelzijnstaken. Op basis van het coalitieakkoord gaan we structureel meer doen om dierenwelzijn te bevorderen.

Goede communicatie en voorlichting over het nemen en verzorgen van een huisdier blijven belangrijke onderwerpen op het gebied van dierenwelzijn. Wij blijven kijken naar mogelijkheden om het Huisdier Informatiepunt nog beter onder de aandacht van de bewoners van Den Haag te brengen.

We investeren in voorlichting over hengelen waarbij de nadruk wordt gelegd op het dierenleed. Er zullen afspraken gemaakt worden met de vissersvereniging. De gebieden waar mag worden gevist, worden niet uitgebreid.

Markten
De gemeente is verantwoordelijk voor het beheer en exploitatie van de Haagse markten. Naast de reguliere werkzaamheden wordt er gewerkt aan toekomstbestendige Haagse markten. Belangrijke onderdelen hierbij zijn de inzet van commercieel management en de uitvoering van het commerciële actieplan, het herzien van het brancheringsbeleid, versoepelen van regelgeving en het komen tot beleid met betrekking tot schaarse vergunningen.

Deze onderdelen vereisen een intensieve samenwerking tussen de gemeente en de marktondernemers. Hier wordt door middel van de Marktkamers en de Adviescommissie aan gewerkt. Het gezamenlijke doel hierbij is de bezoekersaantallen van de verschillende markten te vergroten en bezoekers te verleiden tot een hoger uitgavepatroon.

Als er een melding komt, bestrijdt de gemeente ratten en wespennesten in de openbare ruimte. De feitelijke bestrijding verzorgt de Haagse Milieu Services (HMS). Jaarlijks ontvangt de gemeente ongeveer 1.000 meldingen van plaagdieren in de openbare ruimte.

We houden de meldingen over rattenoverlast goed in de gaten. Naar aanleiding van meldingen worden maatregelen uitgevoerd om rattenoverlast tegen te gaan. Deze maatregelen variëren van het aanpassen van beplanting tot aan het schoonmaken van de locatie. Hierbij is sprake van maatwerk en de verschillende relevante partijen waaronder woningbouwcorporaties, HMS, gemeente, ondernemers en inwoners werken hierin samen. Als deze maatregelen onvoldoende effect hebben kan het bestrijdingsproces worden opgestart. Voor de bestrijding van rattenoverlast worden intelligente vallen ingezet. De HMS heeft het aantal vallen in 2023 uit uitgebreid van 75 naar 170. In 2024 zijn er 170 rattenvallen geplaatst.

De Aziatische duizendknoop, een zeer invasieve exoot, gaan we aanpakken met onder andere het resterende budget van de Aanpak Plagen.

De gemeente heeft de plicht om te zorgen voor een gemeentelijke begraafplaats. Uit dien hoofde worden op piëteitsvolle wijze stoffelijke overschotten begraven of asbussen bijgezet. De gemeente draagt verder zorg voor het in goede staat houden van graven, groen, gebouwen, wegen en paden op de gemeentelijke begraafplaatsen Westduin en Kerkhoflaan.

(Islamitisch) Begraven
Er is in het voorjaar van 2022 een locatieverkenning gedaan voor een begraafplaats van 1,5 hectare binnen de stadgrens. Hier kwam geen geschikte ruimte uit voort. De raad is hierover geïnformeerd via de voortgangsrapportage islamitisch begraven (RIS312539).
Conform afdoening van de aangenomen motie “Spreek uit: Realisatie Islamitische begraafplaats in Den Haag is een prioriteit’’(RIS 314222) en in overleg met de koepels Federatie Islamitische Organisaties (FIO) en het Samenwerkingsverband Islamitische Organisaties Haaglanden(SIORH) zal  het college  nagaan om samen met omliggende gemeenten een beschikbare ruimte te vinden voor een islamitische begraafplaats met eeuwige grafrust. We beginnen hiervoor binnen de stadsgrenzen.